Hersenvliesontsteking kan veroorzaakt worden door bacteriën, virussen en schimmels. De meest voorkomende oorzaak bij volwassenen is een bacterie: de meningokok. Deze bacterie leeft bij veel mensen in de neus- en keelholte. Iemand kan de bacterie langdurig bij zich dragen zonder ziek te worden. Maar soms verslaat de bacterie het afweermechanisme van het lichaam en krijgt de drager ervan hersenvliesontsteking. De bacterie verspreidt zich van mens tot mens via nauw (lichamelijk) contact met een besmet persoon. Omdat de bacterie buiten het lichaam niet lang kan overleven, is de kans om ermee geïnfecteerd te raken niet erg groot.
De verschijnselen van hersenvliesontsteking met een meningokok komen snel op, beginnend met hoge koorts en hevige hoofdpijn. Kenmerkende klachten zijn daarnaast: een stijve nek, waarbij het niet lukt om de kin op de borst te brengen,( alleen dit kan wel eens veel later komen) misselijkheid en braken, sufheid, het niet kunnen verdragen van fel licht, soms: sufheid en verwardheid.
Hersenvliesontsteking als gevolg van meningokokken kan goed met antibiotica worden behandeld. Hoe eerder de behandeling wordt begonnen, hoe groter de kans op herstel. Om deze reden wordt met antibiotica, per infuus, begonnen zodra de voorlopige diagnose hersenvliesontsteking is gesteld.